دوره 6، شماره 66، آبان 1402، صفحات 1 - 10

نویسندگان : محمد علی قادری* ¹

چکیده :
«تجرّی»، اجمالاً به حالتی گفته می شود که مکلّف با علم و اختیار، اقدام به جرم و گناه کند، ولی پس از اجرایی شدن مقصودش، عدم تطابق فعل و نتیجه با نیّت فاعل، کشف می شود؛ در نتیجه او فعلی را مرتکب شده که جرم و گناه نبوده است. موضوع تجرّی از موضوعات مهم در علم حقوق و اصول فقه می باشد. لیکن با عنایت به چند وجهی بودن این بحث، در باب این که ذیل مسائل و موضوعات کدام علم، قرار گیرد، اختلافاتی در دیدگاه علماء دیده می شود، هرچند غالباً در علم اصول فقه مورد بررسی قرار گرفته است. این موضوع از آن جهت اهمیت پیدا می کند که بعضاً نگاه حقوقی و بنیادی به مسائل اخلاقی یا کلامی و بالعکس، موجب کسب نتایج ناصحیح می گردد. لذا اهمیت دارد که هر موضوعی با رویکرد صحیح مورد ارزیابی قرار گیرد و از منظر تخصص علمی مرتبط، واکاوی شود. در این پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیل صورت گرفته، ضمن تبیین ابعاد موضوع «تجرّی» به این دست یافتیم که: هرچند، این موضوع از منظر حرمت و عدم آن، فقهی یا قواعد فقهی است لیکن از جنبه شمول اطلاقات ادله‌ی حرمت بر «تجرّی» در جایگاه علم اصول است. از باب استحقاق عقاب متجرّی نیز گرچه ظواهر بر کلامی بودن بحث دلالت دارد، لیکن مطابق با ادلّه ی ارائه شده، موضوع کلامی نیست و در باب علم اصول فقه مطرح می شود؛ لیکن موضوع قبح «تجرّی» از مباحث کلامی است.

کلمات کلیدی :
تجرّی، حقوق، فقه، قواعد فقه، کلام، ماهیّت علم، موضوع علم.