دوره 4، شماره 46، اسفند 1400، صفحات 11 - 1

نویسندگان : سیده مریم قاسمیان رکنی ¹ ، محمّدمهدی کریمی نیا* ² ، مجتبی انصاری مقدم ³

چکیده :
از مباحث مهم انديشمندان اسلامی، بحث تعقل و جايگاه آن در اثبات و استنباط مسائل ديني و تفسير متون دين است. متکلمان مسلمان پیرامون حد و مرز عقل بشر در شناخت حقایق دینی آراء مختلفی دارند که گرایش عقل محوری در معتزله، جريان فکري که در آغاز قرن دوم هجري پديدار شد، بارزتر از دیگر فرق متکلمین است. دیدگاه تشیّع نسبت به امور عقلی در استنباط مسائل دینی به گونه ای است که در استنباط مسائل کُلی کمک عقل را نفی نمی کند و البته از عجز عقل منفرد-نه با کمک وحی- نیز در مسائل جزیی غافل نیست. برای نمونه؛ ناتواني عقل از فهم جزئيات احكام شرعي مانند: نماز، روزه، جهاد و...، پيش از نظر وحي است؛ امّا پس از ارائه‌ي نظر وحي، عقل، نه تنها در برابر چنين احكامي مخالفت يا سكوت نمي كند، بلكه آن ها را تأييد مي كند، حتي در مواردي كه عقل از ادراك حقيقت احكام جزئي ناتوان است؛ زيرا از مولاي حكيم صادر شده و امري صحيح است. واکاوی جايگاه تعقل در امور ديني از نظر مکتب کلامي معتزله با مراجعه به آثار انديشمندان تأثيرگذار کلامي از اهداف مقاله حاضر است. روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای با ابزار فیش برداری و روش پردازش در متن توصیفی است. يافته ها حاکي از آن است که متکلمين معتزله، عقل را در معنايي جديد، بازتعريف کردند تا با نظام کلامي و تکليف محور سازگار باشد و تعقل را مبناي غالبی در امور مربوط به دين مي دانند.

کلمات کلیدی :
عقل گرایی، معتزله، قرآن، سنت، جوادي آملي.