دوره 3، شماره 32، دی 99، صفحات 46 - 39

نویسندگان : محمد رضا شهیدی پاک* ¹

چکیده :
فاطمه، علی، حسن ، حسین، نماد تشیع هستند که ذکر آ ن ها در گزاره های متعدد سه سفرنامه غرب جهان اسلام محتاج تحلیل و تبیین انتقادی است، چرا یک حنبلی و دو مالکی بخشی از گزارش های خود را به انوار شیعه اختصاص داده اند، سفر در راس پدید ارهای اجتماعی است .سفربویژه سفرهای معنوی نقش سیاسی اجتماعی در تعیین هویت جوامع ازجمله درشکل گیری و توسعه وپایداری جوامع اسلامی داشته است. این پدیده سیاسی اجتماعی مذهبی که در مطالعات تاریخی قرون وسطی در حد بسیار بالایی عامل اول شکل گیری جوامع شهری است ، تار و پود تاریخ قرون وسطی است .ازجمله این اسفار بین غرب و شرق جهان اسلام رخ داده است پژوهش برای اثبات این معنا سفرنامه هايى که ازدانشمندان غرب اسلامى به جا مانده است را بررسی کرده است . نزدیک هزار سفرنامه غرب اسلامی اکنون موجود است. بررسی اجمالی چندین مورد از این اسفار نشان داد چند موضوع تاریخ ساز وعامل تغییرات اجتماعی درآن ها وجود دارد . از جمله آن ها گزارش نماد های اسلامی در مسیر حج و در حجاز و بویژه درحرم خدا و پیغمبر است. وجه اهمیت رحله مغربی گزارش توصیفی نماد تشیع به عنوان نماد موثر اسلامی در حرمین است مواد پژوهش تحقیق مولف در مورد مدرسه تاریخنگاری افریقیه سال 1381 تا 1384 است که یکی از شیوه های آن رحله است . در مقاله پیدایش تاریخنگاری غرب اسلامی سال 1378به این شیوه با ذکر اجمالی رحله عبدری تیجانی و ابن جبیر و ابن بطوطه اشاره شده است . این آثارمشتمل بر اخبار قابل توجهى مربوط به تشيع است و این مواد پژوهش از سویی بخشی از میراث مکتوب شیعه درغرب اسلامی است و از طرفی تاکید بر اثر نماد اسلامی در هویت اسلامی و استمرار و انتقال و توسعه آن است. موارد مطالعه این پژوهش سفرنامه عبدرى، ابن جبيرو ابن بطوطه است. ازحيث اخبارو میزان توجه به تشيع به ترتيب عبدرى، ابن سعيد مغربى، ابن رشيد سبتى، ابن جبير، ابن خطيب، ابن بطوطه وابن خلدون و بلوی و.سفرنامه های دیگر در کتاب پارادایم رحله بررسى شده است. اخبارعبدرى به حدى است كه مى توان او را متمايل به تشيع دانست. ابن بطوطه و ابن جبير متعادل و واقع گرا برخى از مسائل مربوط به تشيع را آوردند. ابن سعيد از شرفاء و اخبار اودر مورد تشيع قابل توجه است. ابن خلدون متعصب و اخبار او از تشيع، تندوانتقادى و موضع گيرى سياسى است.وجه مشترك اين آن ها اشاره به جريان و اخبار تشيع به عنوان نماد موثر اسلامی در هویت حج وانسان حرم و جمعیت اسلامی است.درپژوهش نمادهای تشیع رحله ابن جبیر، ابن بطوطه و عبدری به شکل اجمالی تحلیل و تبیین و نقد شده است .فرضیه پژوهش کارکرد سفر نامه های حج مغربی دراستمرار و پایداری بیش از یک هزاره فرهنگ اسلامی وبقای ریشه های نظری تشیع در ادبیات سفرنامه در مغرب است .مفهوم موافق گزارش شیعی این سه سفرنامه تاکید بر اثار خسارت بار حذف اهل بیت در اثر بخشی مفید و ماندگارسفرحج است.

کلمات کلیدی :
رحله ، مغرب ، ابن جبیر ، عبدری ، ابن بطوطه ، رکب حج