دوره 6، شماره 68، دی 1402، صفحات 158 - 178

نویسندگان : محمد مرادی کانی باغی* ¹

چکیده :
در هر جامعه‌ای پس از تشکیل حکومت به نهادهای مختلفی جهت پیشرفت امور نیاز است. قضا‌یکی از ارکان مهم در تشکیلات حکومت اسلامی‌شمرده می‌شود. ‌اولین فردی که در اسلام بر کرسی قضاوت نشست و برای حل و فصل خصومات داوری نمود، شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود. آن حضرت با حفظ سمت تبلیغ شریعت، منصب قضاوت را نیز به عهده داشت. بعد‌از ایشان هم متصدی این سمت خلیفه بود. قضاوت و داوری حقیقی از منظر علمای شیعه پس از اعتقاد به خداوند از متقن ترین اصول دین اسلام دانسته شده‌است. در منابع نفیس اسلامی‌در خصوص قضاوت و اهمیت این جایگاه توصیه‌های فراوانی وجود دارد که نشانگر خطیر بودن این منصب است‌. در عصر دوم عباسی شماری از شیعیان در امور اداری دولت عباسی مشغول به کار بوده‌اند. سيد محسن امين در جلد نخست كتابش تعدادى از دولت‌مردان عباسى را در شمار شيعيان آورده است كه عبارتند از: ابو سلمه خلال، نخستين وزير خلافت عباسى كه به وزير آل محمد ملقب بود، ابو بجير اسدى بصرى، از فرماندهان و اميران بزرگ زمان منصور، وزير هارون الرشيد. محمد بن اشعث هنگام دست‌گيرى امام كاظم‌ (عليه‌السّلام) اقداماتی را انجام داد كه به تشيّع او دلالت مى‌كند، على بن يقطين، يكى از وزراى هارون، يعقوب بن داود، وزير مهدى عباسى و طاهر بن حسين خزاعى، حاكم خراسان در عهد مأمون و فاتح بغداد كه بدين سبب حسن بن سهل او را به جنگ ابى السرايا نفرستاد. این مقاله برآن است که با روش تاریخی و بررسی اسناد و مدارک بجای مانده در منابع تاریخی و حدیثی و فقهی، نقش شیعیان در دستگاه قضا را در عصر دوم عباسی که شماری از عالمان شیعه نیز در این زمان به طور رسمی‌مشغول به قضاوت بوده‌اند مورد بررسی قرار دهد.

کلمات کلیدی :
حکومت اسلامی، دستگاه قضا، شیعه، عصرعباسی، قاضی، قضاوت.