دوره 7، شماره 73، خرداد 1403، صفحات 17 - 20

نویسندگان : محمدرضا شهیدی پاک* ¹

چکیده :
ابن خلدون اخرین شغلی که لحظه مرگ داشت رئیس خانقاوات مصر بود. او در مصر مدتی از زندگی علمی و سیاسی اجتماعی و اقتصادی خود را طی کرد و با تاریخ مصر به خوبی اشنا است. این مکانت اداری و وجاهت اجتماعی و علمی، به مهار بحران اقتصادی بیماری مضمن مصر و همه کشور های همسایه از قلم او بعید می نماید، اما سابقه پژوهش ابن خلدون در تاریخ مصر و غرب اسلامی و بررسی خردمندانه تحولات اجتماعی و تخصص در جامعه شناسی تاریخی ملل مسلمان او را به پژوهشی عمیق در مورد گرانی و غلاء اسعار کشانده است که در قلب مقدمه امده است و تحول اقتصادی مصر اسلامی در عصر دولت نظامی قدرتمند ممالیک که قاضی القضاه و سفیر کبیر ان ها بود را محاسبه و راه قطعی درمان را ارایه داده است. مصر در ادوار خود هم باستانی و هم وسطی و هم مدرن سابقه تورم و غلاء اسعار را دارد که بی نظیر است. در گزارش شهرهای اسلامی و در گزارش های مقریزی مورخ متخصص مصرشناس و قبل از او در یومیه های مسبحی عنوان - فی غلاء اسعار – فراوان به کار رفته است و قران هم به غلاء اسعار- غلاء اسعار سیاسی - مصر باستان در زمان یکی از فراعنه اشاره دارد و این گزارش ها با توجه به گزارش و تحلیل و تبیین اقتصادی ابن خلدون و نظر در مورد چگونگی مهار غلا ء اسعار به این جا می رسد که غلاء اسعار درمان فوری و قطعی اما نشدنی دارد و نشان می دهد علم اقتصاد همواره علم بیکاره بیجاره بوده است و چیزی را که اقتصاددان می داند نمی شود اجراء کرد. پژوهش حاضر فقط گزارشی بنیادین و علمی از تفکر ابن خلدون در پدیده اقتصادی اجتماعی تورم فزاینده در عصر او است که با نام"اغاثه الامه بکشف الغمه"یاد شده است و گویا ابن خلدون هم با این تحلیل و تبیین مسئله تورم زمان خود در صدد کشف این غم از امت بوده است. در این گرایش ابن خلدون کوچکترین دخالت انتفاعی دولت نوعی اختلال اقتصادی و عامل تورم است و از او انواع ان با نام مکوس و مغارم سلطان بر بازار و گران فروشی خدمات دولتی وکثره مترفین – اعتزاز و امتهان موقعیت و شغل اداری - و احتکار و تصرفات ظالمانه دشمن خارجی، یاد کرده است و از موارد هفتگانه اسباب تورم، چهار عامل مربوط به دولت ( انواعی از ترک فعل عناصر دولت ) و دو عامل عموم مردم و یک عامل خارجی است. امروزه متخصصان اقتصاد تورم را فقط نشانه ای از نوعی وضعیت اجتماعی و سیاسی ناسالم می دانند نشانه ای مانند تب که ریشه در عفونت سیاسی اجتماعی و فرهنگی داخلی دارد.

کلمات کلیدی :
گرانی، مصر، ممالیک، اقتصاد