دوره 4، شماره 37، خرداد 1400، صفحات 97 - 82

نویسندگان : زهرا ایرانمنش* ¹

چکیده :
نظامی، مفهوم معاد را در کنار اصول دیگر اخلاقی و دینی مورد تاکید قرار داده است.او همچون دیگر شاعران، وابسته به نگرش خود به شکلی به مفاهیم دنیوی و اخروی در اشعار خود پرداخته است؛ اما نظامی به مفهوم معاد به شکل وسیع تر و کامل تر پرداخته است. اصل کلام نظامی، پوییدن برای رسیدن به حیات اخروی سعادتمندانه است؛ و معتقد است که نباید به زندگی دنیوی دل بست. او به افقی روشن و دنیایی برتر که همان زندگی اخروی و معاد است، چشم دارد؛ و در کنار آن از حقیقت های دنیای مادی و خوب و بد آن نیز سخن به میان می آورد. نظامی همواره در اشعار خود به این موضوع تاکید دارد که بازگشت آدمی به مبدأ و اصل آفرینش است. او همچنین از هر فرصتی استفاده می کند تا اهمیت معاد و رستاخیز را در اشعار خود متجلی کند. معاد در کنار توحيد و عمل صالح، پايه هاي فکري نظامي را تشکيل مي دهند. در تاريخ شعر فارسي، هر يک از شاعران به تناسب نگرش و جهان بيني خود، به گونه اي دنيا و جهان مادي عصر خود را شناخته و به توجيه آن در شعرهايشان پرداخته اند، اما ديد نظامي و نگرش و جهان بيني وي، درباره دنيا و آخرت، به طور کلي گسترده تر و کامل تر به نظر مي رسد. گسستن از دنيا و تلاش براي دستيابي به حيات اخروي سعادتمندانه، مغز کلام و شعر نظامي است. او هر جا که از دنياي حاضر و اکنون آدمي سخن گفته، به آن دنيا و روز قيامت و مکافات هم اشارتي نموده است و همواره بازگشت آدميان به اصل و مبدا آفرينش و معاد جسماني آنها را متذکر مي شود؛ در حقيقت، نظامي نه تنها واقعيت هاي دنياي مادي را مي بيند و از نيک و بد آن سخن مي گويد، بلکه فراتر از آن، چشم به دنيايي برتر و افقي روشن تر دارد. در اين مقاله سعي شده است تا سيماي معاد در آثار نظامي و به ويژه مخزن الاسرار، بر اساس آيات قرآن و احاديث، تجزيه و تحليل گردد و ارتباط آن با مقولاتي چون دين، دنيا، مرگ، عدل و مغفرت تبيين شود. در این مقاله سعی شده است تا عقیده و دیدگاه نظامی را درباره ی معاد ، و رابطه آن با مفاهیمی چون دنیا و دین براساس پنج گنج او مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و اهمیت آنها را بیان کنیم..

کلمات کلیدی :
نظامی، معاد، دین، آخرت، پنج گنج، دنیا