.jpg)
علل سقوط دولت حفصیان (941-1574/635-1229)
دوره 3، شماره 30، آبان 99، صفحات 14 - 1
1 دانشگاه ازاد اسلامی تهران مرکز دپارتمان علوم انسانی
چکیده :
افریقیه محل ظهور و سقوط سلسله معمر حفصیان در کره زمین دارای اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی بوده است . و گردش قدرت دران با ظهور وسقوط های تاریخ ساز همراه است .دوره باستان محل گردش قدرت روم و ایران بود و در قرون وسطی محل رفت و امد چند دولت اسلامی از جمله پیدایش و فروپاشی دولت حفصیان است که از جهات مختلف حایز اهمیت است و هنوز در دوره مدرن محل نزاع امپراطوری ها و اکنون ابرقدرت ها است . نام این منطقه با دولت حفصیان خاکریز کلیدی مدیترانه غربی برای قدرت اسلامی گره خورده است زیرا اخرین مرحله تمدن اسلامی را رقم زد . فرضیه اصلی پژوهش این است که علل اصلی انهیاردولت دیرپای حفصی ، جنگ قدرت هایی است که بدنبال تاسیس امپراطوری بودند در کنار فقدان زمینه استحکام مردمی است . سایر عوامل فرعی فروپاشی در مجموعه ای از علل داخلی و اسباب بیرونی مرتب شده است . برایند تدریجی مجموعه این علل در کنار هم زمینه های سقوط حفصیان را فراهم ساختند . علل بیرونی به خلا قدرت در مدیترانه غربی و از دست رفتن تنگه استراتژک طارق به فروپاشی دولت بنی مرین در مغرب و بنی احمر اندلس در دو سوی تنگه جبل الطارق باز می گردد و مسلمانان با انهیار قدرت بنی نصر و بنی مرین در 869ه، و در 898هـ قدرت نفوذ بر تنگه را از دست دادند. دلیل بیرونی دیگر اغاز و شدت گرفتن رقابت دولت عثمانی و دولت های اروپایی در مدیترانه غربی است. دولت عثمانی که می خواست بر مدیترانه شرقی و عربی مسلط شود برای حفظ منافع خود در مدیترانه به ایجاد پایگاه دریایی در سواحل افریقیه روی اورد و بنادر مهم ان مانند قسطنطنيه را در 857هـ، و الجزائر را در 920هـ را اغا ز کرد . بدنبال فروپاشی نهایی اندلس سه امپراطوري بزرگ پرتغال،اسپانيا و خلافت عثمانی شکل گرفت که به رقابت با امپراطوری عثماني در مدیترانه پرداختند . نصاري تحركات زيادي در سواحل مديترانه غربي آغاز كردند و طرابلس و بجايه را در 914 و 915 هجري اشغال كردند. رقابت ترك‌ها و نصاري براي تصرف شهرهاي ساحلي شدت گرفت پیدایش حاکمیت جدیدی در نقشه جهان با كشف قاره آمريكا در آغاز قرن دهم رقم خورد و باعث تغيير اساسي در نقشه سياسي منطقه مديترانه غربي شد و شرايط جديد سياسي در برابر دولت حفصيان قرار داد ..از جمله علل داخلی تزلزل در حاکمیت داخلی دولت حفصیان وضعف سلاطین است که تا زمان نخستين اشغال تونس توسط سردار عثماني خيرالدين بار باروسا چهار سلطان حفصي از 893ه تا 941ه حكومت كردند. از جمله علل داخلی که همه مدیترانه بویژه افریقیه را در گیر کرد بیماریهای فراگیر است . دوران حكومت اخرین دوره و سده حکومت حفصیان با طاعون‌هاي فراگير در حد فاصل سال‌هاي 827ه تا 900ه و موجي از مرگ و مير و قحط و غلاي عام همراه بود و دولت حفصي را زمين گير كرد. سلطان عثمان حفصي در سال 900ه در اثر طاعون درگذشت. یکی از علل مهم داخلی عامل انارشی عرب است که پس از حکومت عثمان حفصی شدت گرفت و جانشین او، ابوعبدالله حسن بن محمد، در 932هـ با شورش فراگير اعراب موجه شد شدت آزار اعراب به‌ويژه در اواخر دوره حفصي به حدي است كه برخي از متون از آنها به عقرب تعبير كرده‌اند. از جمله علل اقتصادی دخالت دولت حفصیان در تجارت داخلی و خارجی ومالیات های کمر شکن است و علت اداری سقوط انتخاب دوپایتخت و استقلال طلبی برخی نقاط مانند جربه که همگی باهم اختلاف داشتند و تصفیه خونین تشیع در اغاز خلافت حفصیان است که فتنه ها به دنبال داشت . در اين ايام خلافت حفصي در گردابي از فتنه‌هاي داخلي و تهاجم خارجي دول اروپائي و دزدان دريائي وابسته به آنها گرفتار آمده بود. خاصّه آنكه دعوت حسن از نصاري موجي از اختلاف بين بزرگان حفصي و مردم كه با حمايت رهبران صوفي، پرچم جنگ و مقاومت در برابر نصاري را برافراشته بودند، پديد آورد. از سوي ديگر، احمد پسر حسن والي عنّاب نيز، به دليل مخالفت با عملكرد پدرش در همكاري با نصاري، تونس را اشغال كرد و حسن را دستگير و به خواسته گروه زيادي از مردم كه خواستار اعدام او بودند، گردن نهاد. تمایل به نصاری و دور شدن از عقاید موحدین و طمع مسیحیان به تنصیر دولت حفصیان از زمینه های سقوط است. به طور اجمالی خیانت نیروی مغربی که به اندازه توطئه نصار ا و یهود بود را نباید در سقوط حفصیان نادیده گرفت . احمد از شورش اعراب كه همچنان به غارت و تباهي مشغول بودند، رنج مي‌برد و با خزانه خالي كاري از دست او ساخته نبود.پس با فتواي جهاد علماي ديني بر عليه اعراب، سپاه خاصي به نام زمازميّه جهت سركوب آنها تشكيل داد. سرانجام خلا قدرت در تونس موجبات اقدامات دولت اسانیا خلافت عثمانی برای تصرف تونس شد .پژوهش حاضر تحریر مجدد تحقیقات مولف در مورد دولت حفصیان و علل فروپاشی ان ها است .ضربه نهایی که به تونس وارد شد از سوی دو امپراطوری بود که مردم و بزرگان با اختلاف باهم چشم همکاری از هریک از ان ها داشتند اما ان دو به تناوب تونس را کوبیدند و چنان ضعیف شد که در دامن عثمانی سقوط کرد .
افریقیه محل ظهور و سقوط سلسله معمر حفصیان در کره زمین دارای اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی بوده است . و گردش قدرت دران با ظهور وسقوط های تاریخ ساز همراه است .دوره باستان محل گردش قدرت روم و ایران بود و در قرون وسطی محل رفت و امد چند دولت اسلامی از جمله پیدایش و فروپاشی دولت حفصیان است که از جهات مختلف حایز اهمیت است و هنوز در دوره مدرن محل نزاع امپراطوری ها و اکنون ابرقدرت ها است . نام این منطقه با دولت حفصیان خاکریز کلیدی مدیترانه غربی برای قدرت اسلامی گره خورده است زیرا اخرین مرحله تمدن اسلامی را رقم زد . فرضیه اصلی پژوهش این است که علل اصلی انهیاردولت دیرپای حفصی ، جنگ قدرت هایی است که بدنبال تاسیس امپراطوری بودند در کنار فقدان زمینه استحکام مردمی است . سایر عوامل فرعی فروپاشی در مجموعه ای از علل داخلی و اسباب بیرونی مرتب شده است . برایند تدریجی مجموعه این علل در کنار هم زمینه های سقوط حفصیان را فراهم ساختند . علل بیرونی به خلا قدرت در مدیترانه غربی و از دست رفتن تنگه استراتژک طارق به فروپاشی دولت بنی مرین در مغرب و بنی احمر اندلس در دو سوی تنگه جبل الطارق باز می گردد و مسلمانان با انهیار قدرت بنی نصر و بنی مرین در 869ه، و در 898هـ قدرت نفوذ بر تنگه را از دست دادند. دلیل بیرونی دیگر اغاز و شدت گرفتن رقابت دولت عثمانی و دولت های اروپایی در مدیترانه غربی است. دولت عثمانی که می خواست بر مدیترانه شرقی و عربی مسلط شود برای حفظ منافع خود در مدیترانه به ایجاد پایگاه دریایی در سواحل افریقیه روی اورد و بنادر مهم ان مانند قسطنطنيه را در 857هـ، و الجزائر را در 920هـ را اغا ز کرد . بدنبال فروپاشی نهایی اندلس سه امپراطوري بزرگ پرتغال،اسپانيا و خلافت عثمانی شکل گرفت که به رقابت با امپراطوری عثماني در مدیترانه پرداختند . نصاري تحركات زيادي در سواحل مديترانه غربي آغاز كردند و طرابلس و بجايه را در 914 و 915 هجري اشغال كردند. رقابت ترك‌ها و نصاري براي تصرف شهرهاي ساحلي شدت گرفت پیدایش حاکمیت جدیدی در نقشه جهان با كشف قاره آمريكا در آغاز قرن دهم رقم خورد و باعث تغيير اساسي در نقشه سياسي منطقه مديترانه غربي شد و شرايط جديد سياسي در برابر دولت حفصيان قرار داد ..از جمله علل داخلی تزلزل در حاکمیت داخلی دولت حفصیان وضعف سلاطین است که تا زمان نخستين اشغال تونس توسط سردار عثماني خيرالدين بار باروسا چهار سلطان حفصي از 893ه تا 941ه حكومت كردند. از جمله علل داخلی که همه مدیترانه بویژه افریقیه را در گیر کرد بیماریهای فراگیر است . دوران حكومت اخرین دوره و سده حکومت حفصیان با طاعون‌هاي فراگير در حد فاصل سال‌هاي 827ه تا 900ه و موجي از مرگ و مير و قحط و غلاي عام همراه بود و دولت حفصي را زمين گير كرد. سلطان عثمان حفصي در سال 900ه در اثر طاعون درگذشت. یکی از علل مهم داخلی عامل انارشی عرب است که پس از حکومت عثمان حفصی شدت گرفت و جانشین او، ابوعبدالله حسن بن محمد، در 932هـ با شورش فراگير اعراب موجه شد شدت آزار اعراب به‌ويژه در اواخر دوره حفصي به حدي است كه برخي از متون از آنها به عقرب تعبير كرده‌اند. از جمله علل اقتصادی دخالت دولت حفصیان در تجارت داخلی و خارجی ومالیات های کمر شکن است و علت اداری سقوط انتخاب دوپایتخت و استقلال طلبی برخی نقاط مانند جربه که همگی باهم اختلاف داشتند و تصفیه خونین تشیع در اغاز خلافت حفصیان است که فتنه ها به دنبال داشت . در اين ايام خلافت حفصي در گردابي از فتنه‌هاي داخلي و تهاجم خارجي دول اروپائي و دزدان دريائي وابسته به آنها گرفتار آمده بود. خاصّه آنكه دعوت حسن از نصاري موجي از اختلاف بين بزرگان حفصي و مردم كه با حمايت رهبران صوفي، پرچم جنگ و مقاومت در برابر نصاري را برافراشته بودند، پديد آورد. از سوي ديگر، احمد پسر حسن والي عنّاب نيز، به دليل مخالفت با عملكرد پدرش در همكاري با نصاري، تونس را اشغال كرد و حسن را دستگير و به خواسته گروه زيادي از مردم كه خواستار اعدام او بودند، گردن نهاد. تمایل به نصاری و دور شدن از عقاید موحدین و طمع مسیحیان به تنصیر دولت حفصیان از زمینه های سقوط است. به طور اجمالی خیانت نیروی مغربی که به اندازه توطئه نصار ا و یهود بود را نباید در سقوط حفصیان نادیده گرفت . احمد از شورش اعراب كه همچنان به غارت و تباهي مشغول بودند، رنج مي‌برد و با خزانه خالي كاري از دست او ساخته نبود.پس با فتواي جهاد علماي ديني بر عليه اعراب، سپاه خاصي به نام زمازميّه جهت سركوب آنها تشكيل داد. سرانجام خلا قدرت در تونس موجبات اقدامات دولت اسانیا خلافت عثمانی برای تصرف تونس شد .پژوهش حاضر تحریر مجدد تحقیقات مولف در مورد دولت حفصیان و علل فروپاشی ان ها است .ضربه نهایی که به تونس وارد شد از سوی دو امپراطوری بود که مردم و بزرگان با اختلاف باهم چشم همکاری از هریک از ان ها داشتند اما ان دو به تناوب تونس را کوبیدند و چنان ضعیف شد که در دامن عثمانی سقوط کرد .
کلمات کلیدی :
حفصیان، علل بیرونی و درونی سقوط، اعراب، عثمانی، صلیبی اروپا، چبل الطارق، زمازميّه، خیانت یهود
حفصیان، علل بیرونی و درونی سقوط، اعراب، عثمانی، صلیبی اروپا، چبل الطارق، زمازميّه، خیانت یهود
