دوره 3، شماره 27، مرداد 99، صفحات 76 - 86

نویسندگان : محمدرضا عزیزی* ¹

چکیده :
حکمت اشراق سهروردی با دربرداشتن مفاهیم ایرانی-اسلامی، می تواند مبنایی برای بررسی مباحث حکمی در هنر های سنتی باشد. شأن وجودشناختی و حیث معرفتی زیبایی به مثابه یک مفهوم و امر زیبا به عنوان وجه تحققی آن، زمینه هاي تأملات زیباشناختی در این باب را فراهم آورده است. به رغم گسست هاي تاريخي و نفوذ فرهنگ هاي بيگانه، تحولات نگارگری ايران از پيوستگي و تداوم نسبي برخوردار بوده است و وجوه اشتراكات فرمی و مضموني فراواني در آثار دوره هاي مختلف مشاهده مي-شود. هدف از انجام این تحقیق، پاسخ به این پرسش بود که مفاهیم زیبایی شناسی حکمت اشراق سهروردی چیستند و چگونه در نگارگری ایرانی نمود پیدا می کنند؟ روش انجام این تحقیق از منظر هدف، کاربردی-نظری و از منظر شیوه انجام، توصیفی-تحلیلی بود. اطلاعات نیز به شیوه کتابخانه‌ای به‌دست آمد. نتایج نشان می دهد فلسفۀ اشراق سهروردي که با نقد اندیشۀ مشائیان آغاز می شود، مفاهیم جدید و ابداعاتی را در تبیین و صورت بندي سلسله مراتبی حیث وجودي و شناختی جهان به کار می بندد. ابتناي این فلسفه بر نورانیت و ظهور وجود، مشروط نمودن حیات و هستی و ادراك آن، بر ظهور و نور، کارکرد خیال به مثابه امر واســـط و خلق صور معلقۀ مبتنی بر محاکات نقوش ثابتۀ عالم ملکوت، لذت و ابتهاج حاصل از ادراك صور در عالم مثال و مکاشفات عوالم ملکوت و اندراج آن در خاطر سالک، محتوایی زیباشناختی و فرمی هنري به اندیشۀ اشراقی بخشیده است. مفاهیم حکمت اشراق به عنوان محتوا در نگارگری ایرانی نمود یافته و این هنر در جایگاه صورت، مظهر مفاهیم حکمت اشراق است. این ارتباط دوسویه بیان¬گر این است که مفاهیم دقیق و مشخص در پس صور هنری وجود دارد که این مفاهیم، دلیل بر چرایی شکل گیری ساختار و مصادیق در حوزۀ نگارگری هستند و به عبارتی زبان گویای این مفاهیم می گردند.

کلمات کلیدی :
زیبایی شناسی، حکمت اشراق، سهروردی، هنر اسلامی، نگارگری